Đề xuất tuổi nghỉ hưu theo lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu ở Việt Nam
(Ảnh minh họa)
Theo Dự thảo lần 01 hiện đang được đăng tải trên website của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội để lấy ý kiến rộng rãi trong Nhân dân, đối với lao động nam sinh từ tháng 01/1961 đến tháng 09/1961 sẽ đủ tuổi nghỉ hưu vào năm 2021, tuổi nghỉ hưu sẽ là 60 tuổi 03 tháng; lao động nam sinh từ tháng 10/1961 đến tháng 06/1962 sẽ đủ tuổi nghỉ hưu vào năm 2022 và tuổi nghỉ hưu sẽ là 60 tuổi 06 tháng… Đối với lao động nữ sinh từ tháng 01/1966 đến tháng 08/1966 sẽ đủ tuổi nghỉ hưu vào năm 2021 và tuổi nghỉ hưu sẽ là 55 tuổi 04 tháng; lao động nữ sinh từ tháng 09/1966 đến tháng 04/1967 sẽ đủ tuổi nghỉ hưu vào năm 2022 và tuổi nghỉ hưu sẽ là 55 tuổi 08 tháng…
Những vấn đề đặt ra
Trước hết, cần xác định các mốc thời gian nghỉ hưu trong Dự thảo trên, theo chúng tôi, có thể dẫn đến một số bất cập sau:
- Sự không công bằng về tăng tuổi nghỉ hưu cho những người cùng tuổi, tức là những người có cùng năm sinh, bất kể họ sinh sớm từ ngày 01/01 đầu năm hay ngày 31/12 cuối năm.
Ví dụ: Theo Dự thảo, lao động nam sinh từ tháng 01 đến tháng 09/1961 đều nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60 và 03 tháng; song, lao động nam sinh từ tháng 10 đến tháng 12/1961 lại nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60 và 06 tháng… Tương tự, lao động nữ sinh từ tháng 01 đến tháng 08/1966 nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 55 và 04 tháng; nhưng lao động nữ sinh từ tháng 09 đến tháng 12/1966 lại nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 55 và 08 tháng… Tình trạng không công bằng này cũng diễn ra ở tất cả các năm chuyển đổi và ở cả nam và nữ.
- Có sự sai lệch về thời điểm nghỉ hưu:
Theo thông lệ, người lao động khi đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định sẽ bắt đầu nghỉ hưu vào tháng liền kề sau tháng sinh.
Ví dụ, lao động nam sinh tháng 11/1959 sẽ nghỉ hưu từ 01/12/2020; lao động nam sinh tháng 12/1959 sẽ nghỉ hưu từ 01/01/2020. Do vậy, lao động nam sinh vào tháng 09/1961, nếu theo quy định cũ, nghỉ hưu ở tuổi đủ 60, họ sẽ nghỉ hưu từ 01/10/2021. Nhưng theo quy định mới, họ sẽ được làm việc thêm 03 tháng nữa mới đủ tuổi nghỉ hưu, tức là làm thêm vào các tháng 10,11 và 12/2021 và sẽ nghỉ hưu từ 01/01/2022 chứ không phải nghỉ hưu trong năm 2021 như Dự thảo.
Tương tự, lao động nữ sinh vào tháng 08/1966, nếu theo quy định cũ, nghỉ hưu ở tuổi 55, họ sẽ nghỉ hưu từ 01/09/2021. Nhưng theo quy định mới, họ sẽ được làm việc thêm 04 tháng nữa mới đủ tuổi nghỉ hưu tức là làm thêm vào các tháng 09, 10, 11, 12/2021 và sẽ nghỉ hưu từ tháng 01/01/2022 chứ không phải nghỉ hưu trong năm 2021 như dự thảo. Tình trạng tương tự này cũng cũng diễn ra ở tất cả các năm chuyển đổi và ở cả nam và nữ.
- Trường hợp phương pháp đang tính là đúng, thì kết quả đối với lao động nữ nghỉ hưu vào năm 2025 ở độ tuổi đủ 56 và 08 tháng là những người sinh từ tháng 09/1968 đến tháng 05/1969 cũng không thực sự chính xác vì người sinh tháng 05/1969 nghỉ hưu ở tuổi 55 và 08 tháng sẽ nghỉ hưu vào năm 2026 (phải chăng là từ tháng 09/1968 đến tháng 04/1969?). Và cũng từ việc này đã dẫn đến với lao động nữ nghỉ hưu vào năm 2026 ở độ tuổi đủ 57 là những người sinh từ tháng 06/1969 đến tháng 12/1969 cũng không đúng (phải chăng là từ tháng 05/1969 đến tháng 12/1969?)
Theo chúng tôi, cách tính trên có thể do nhóm nghiên cứu xây dựng Dự thảo đã thực hiện theo hướng: “Căn cứ vào năm nghỉ hưu mà quy chiếu trở lại với những người đủ tuổi nghỉ hưu (sau khi đã điều chỉnh thời gian tăng thêm) để xếp vào nhóm được nghỉ hưu trong năm đó”. Do đó, những người đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định mới vào năm nào, sẽ xếp nghỉ hưu vào năm đó, bất kể họ sinh năm trước đó hoặc sinh vào đúng năm thực hiện thay đổi tuổi nghỉ hưu tức là những người cùng tuổi hoặc khác tuổi đều xếp vào nghỉ hưu trong cùng một năm. Ví dụ, năm 2023, lao động nam sinh từ tháng 07/1962 đến tháng 03/1963 – những người khác tuổi (khác năm sinh) – đều được nghỉ hưu ở tuổi đủ 60 và 09 tháng. Trong khi đó lao động nam sinh từ tháng 01 đến tháng 06/1962 lại nghỉ hưu năm 2022 ở tuổi đủ 60 và 06 tháng (cùng tuổi nhưng điều chỉnh khác tuổi nghỉ hưu). Hoặc năm 2026, chỉ những lao động nữ sinh từ tháng 06/1969 đến tháng 12/1969 mới nghỉ hưu ở tuổi đủ 57 (tuổi đủ 55 và 24 tháng) mà lao động nữ sinh từ tháng 01 đến tháng 5/1969 lại nghỉ hưu năm 2025 ở tuổi đủ 56 và 8 tháng (cùng tuổi nhưng điều chỉnh khác tuổi nghỉ hưu)...
Bộ luật Lao động (sửa đổi) có hiệu lực từ ngày 01/01/2021 quy định: “Kể từ năm 2021, tuổi nghỉ hưu của người lao động trong điều kiện lao động bình thường là đủ 60 tuổi 03 tháng đối với lao động nam và đủ 55 tuổi 04 tháng đối với lao động nữ; sau đó, cứ mỗi năm tăng thêm 03 tháng đối với lao động nam và 04 tháng đối với lao động nữ”.
Theo chúng tôi, quy định này nên được hiểu như sau:
- Năm 2021, tuổi nghỉ hưu của người lao động là đủ 60 tuổi 03 tháng đối với lao động nam – tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nam sinh năm 1961 và đủ 55 tuổi 04 tháng đối với lao động nữ - tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nữ sinh năm 1966;
- Năm 2022, tuổi nghỉ hưu của người lao động là đủ 60 tuổi 06 tháng đối với lao động nam – tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nam sinh năm 1962 và đủ 55 tuổi 08 tháng đối với lao động nữ - tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nữ sinh năm 1967…
Tương tự như vậy ta cũng có thể thấy được:
- Năm 2028, tuổi nghỉ hưu của người lao động là đủ 60 tuổi 24 tháng (đủ 62 tuổi) đối với lao động nam – tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nam sinh năm 1968 và đủ 55 tuổi 32 tháng đối với lao động nữ - tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nữ sinh năm 1973;
- Năm 2035, tuổi nghỉ hưu của người lao động là đủ 55 tuổi 60 tháng (đủ 60 tuổi) đối với lao động nữ - tương ứng hoặc tác động trực tiếp đến lao động nữ sinh năm 1980.
Nội dung trên được diễn tả một cách cụ thể theo các ví dụ sau:
Năm 2021, lao động nam đủ 60 tuổi và 03 tháng mới được nghỉ hưu. Vậy, vào năm 2021 tất cả những người sinh năm 1961 (sinh từ tháng 01 đến tháng 12/1961) sẽ đủ 60 tuổi nhưng họ sẽ phải làm việc thêm 03 tháng tiếp theo rồi mới được nghỉ hưu. Theo quy định trước đây (nam nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60), những lao động nam sinh năm 1961 đáng lẽ nghỉ hưu từ 01/02/2021 (đối với người sinh tháng 01/1961) theo thứ tự tháng sinh đến 01/01/2022 (đối với người sinh tháng 12/1961), nay theo quy định mới, sẽ nghỉ hưu lần lượt theo thứ tự tháng sinh tương ứng từ tháng 01/05/2021 đến tháng 01/04/2022. Vì vậy, lao động nam sinh vào các tháng từ tháng 01 đến tháng 09/1961 (cũng đủ 60 tuổi) lại nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60 và 03 tháng, trong khi đó, những lao động nam khác sinh vào các tháng 10, 11 và 12/1961 (cũng đủ tuổi 60) lại nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60 và 06 tháng như Dự thảo là chưa hợp lý. Cũng theo suy luận như vậy, lao động nam sinh vào tháng 12/1960, nghỉ hưu vào 01/01/2021 có được kéo dài thêm 03 tháng nữa hay không vì họ cũng nghỉ hưu vào năm 2021- năm bắt đầu thực hiện điều chỉnh tăng thêm 03 tháng tuổi nghỉ hưu?
Điều này chỉ có thể được giải thích rằng, lao động nam sinh vào tháng 10, 11 và 12/1961 đã được điều chỉnh tuổi nghỉ hưu lần thứ nhất (năm 2021) là tăng thêm 3 tháng, nhưng do thời điểm nghỉ hưu sau khi điều chỉnh lần thứ nhất lại rơi vào năm 2022 nên được điều chỉnh lần thứ hai theo quy định tuổi nghỉ hưu của năm 2022 và họ sẽ được tăng thêm cho đủ 06 tháng. Như vậy, vô hình chung những người lao động này được điều chỉnh tuổi nghỉ hưu tới 02 lần.
Một ví dụ khác để làm rõ bất cập ở Dự thảo. Năm 2022, tuổi nghỉ hưu của lao động nữ là đủ 55 tuổi và 08 tháng. Vào năm 2022, tất cả lao động nữ sinh năm 1967 (sinh từ tháng 01 đến tháng 12/1967) sẽ đủ 55 tuổi, theo Dự thảo, họ sẽ được làm việc thêm 08 tháng tiếp theo rồi mới nghỉ hưu. Theo quy định trước đây (nữ nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 55) thì lao động nữ sinh năm 1967 đáng lẽ nghỉ hưu từ ngày 01/02/2022 (đối với người sinh tháng 01/1967) đến ngày 01/01/2023 (đối với người sinh tháng 12/1967) thì nay theo quy định mới, họ sẽ nghỉ hưu lần lượt theo thứ tự tháng sinh tương ứng từ 01/10/2022 đến 01/09/2023. Lao động nữ sinh từ tháng 01 đến tháng 04/1967 (cũng đủ 55 tuổi) nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 55 và 08 tháng (năm 2022), trong khi lao động nữ sinh từ tháng 05 đến tháng 12/1967 (cũng đủ 55 tuổi) lại nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 55 và 12 tháng (đủ 56 tuổi – năm 2023). Như vậy, liệu lao động nữ sinh vào tháng 12/1965, nghỉ hưu từ 01/ 01/2021 có được kéo dài thêm 04 tháng nữa hay không vì họ cũng nghỉ hưu vào năm 2021- năm bắt đầu thực hiện điều chỉnh tăng thêm 04 tháng tuổi nghỉ hưu? Và lao động nữ sinh từ tháng 05 đến tháng 12/1967 lại được điều chỉnh tuổi nghỉ hưu tới 02 lần.
Để có được một cách tính điều chỉnh tuổi nghỉ hưu khoa học, hợp lý, đúng tinh thần của Bộ luật Lao động (sửa đổi), theo chúng tôi, cần thống nhất một số quan điểm đã được coi là thông lệ chung được thực hiện trong nhiều năm nay như sau:
- Những người cùng tuổi (cùng sinh trong năm Dương lịch, kể cả từ ngày đầu năm 01/01 cho đến ngày cuối năm 31/12) sẽ được nghỉ hưu ở cùng tuổi như nhau – cùng tuổi nghỉ hưu (chỉ có khác biệt giữa nam và nữ). Đương nhiên, nếu có điều chỉnh thì chỉ những người khác tuổi, kể cả chênh nhau dù chỉ một ngày nhưng khác năm (ví dụ, người sinh ngày 31/12 năm trước so với người sinh ngày 01/01 năm sau liền kề) sẽ nghỉ hưu ở tuổi khác nhau. Như vậy những người cùng tuổi nếu được điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu thì cũng sẽ được điều chỉnh tăng như nhau.
- Tháng bắt đầu nghỉ hưu (tính từ ngày 01 đầu tháng) là tháng liền kề tiếp sau tháng sinh nhật sau khi đủ tuổi nghỉ hưu.
Và cũng cần thống nhất quan điểm rằng trong lần điều chỉnh tuổi nghỉ hưu này, những người lao động có liên quan chỉ được điều chỉnh tuổi nghỉ hưu 01 lần.
Nhằm đảm bảo sự đồng bộ, thống nhất xuyên suốt trong quá trình điều chỉnh tuổi nghỉ hưu và cách thức thực hiện tuổi nghỉ hưu từ trước tới nay, trên cơ sở những phân tích và những quan điểm trên, đồng thời, sau khi tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia công nghiệp phát triển về chính sách BHXH hưu trí và điều chỉnh tuổi nghỉ hưu, nhất là những ý kiến của các chuyên gia từ Cơ quan Bảo hiểm Hưu trí Liên bang Đức, chúng tôi xin đề xuất về lộ trình và thời điểm nghỉ hưu khi tăng tuổi nghỉ hưu ở Việt Nam như sau:
Bảng 02. Lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu và thời điểm nghỉ hưu đối với lao động nam, mỗi năm tăng thêm 03 tháng kể từ năm 2021 cho đến đủ tuổi 62
Theo Bảng 02, những lao động nam đầu tiên thực hiện quy định mới về tuổi nghỉ hưu sẽ là những người sinh vào tháng 01/1961 và nghỉ hưu vào 01/05/2021. Tiếp theo, những lao động nam sinh từ tháng 02 đến tháng 12/1961 sẽ nghỉ hưu lần lượt theo thứ tự tháng sinh từ 01/6/2021 đến 01/4/2022. Cũng theo Bảng 02, lao động nam đầu tiên nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 62 sẽ là người sinh vào tháng 01/1968 và sẽ nghỉ hưu vào tháng 01/02/2030.
Bảng 03. Lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu và thời điểm nghỉ hưu đối với lao động nữ, mỗi năm tăng thêm 04 tháng kể từ năm 2021 cho đến đủ tuổi 60
Bảng 03 cho thấy, lao động nữ sinh tháng 01/1966 là những người đầu tiên thực hiện tuổi nghỉ hưu theo quy định mới (tăng thêm 04 tháng) và nghỉ hưu từ 01/06/2021. Tương tự, lao động nữ sinh từ tháng 02 đến tháng 12/1966 sẽ nghỉ hưu lần lượt theo thứ tự tháng sinh từ 01/07/2021 đến 01/05/2022. Bảng 03 cũng cho thấy, lao động nữ đầu tiên nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60 là những người sinh tháng 01/1980 và nghỉ hưu vào 01/02/2040.
Như vậy, chúng ta có thể xác định một cách chi tiết, cụ thể hơn về thời điểm nghỉ hưu theo tháng và năm sinh tương ứng của từng người để giúp cho công tác quản lý và nhất là ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý người tham gia BHXH một cách thuận lợi hơn. Hy vọng bảng xác định lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu và thời điểm nghỉ hưu theo năm sinh, tháng sinh, nam và nữ trên sẽ có ý nghĩa thiết thực cho doanh nghiệp, người lao động và đặc biệt đối với các các cơ quản lý và tổ chức thực hiện chính sách điều chỉnh tuổi nghỉ hưu ở nước ta./.
Nghiên cứu, xây dựng lộ trình điều chỉnh tuổi nghỉ hưu theo đúng quy định của pháp luật lao động là việc làm cần thiết (Ảnh minh họa)
Bài 03. Phân tích những bất cập về mặt “định lượng” trong dự thảo Nghị định về tuổi nghỉ hưu
Phân tích thực chất lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu trong Dự thảo
Để làm rõ hơn những bất cập trong Dự thảo Nghị định của Chính phủ về tuổi nghỉ hưu đang được cơ quan chủ trì xin ý kiến, chúng tôi tiếp tục phân tích một cách cụ thể hơn về mặt “định lượng” của Dự thảo khi xác định tuổi và thời điểm nghỉ theo theo lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu của Luật.
Theo Dự thảo, trong điều kiện lao động bình thường, đến năm 2028, lao động nam sinh từ tháng Tư năm 1966 trở đi sẽ được nghỉ hưu ở tuổi đủ 62; đến năm 2035, lao động nữ sinh từ tháng Năm năm 1975 trở đi sẽ được nghỉ hưu ở tuổi đủ 60.
Sở dĩ có tình trạng tăng nhanh hơn thời điểm nghỉ hưu của người lao động khi đủ tuổi nghỉ hưu theo quy định mới là do cách thức xác định thời điểm nghỉ hưu của từng độ tuổi trong Dự thảo theo tháng dẫn đến thời gian tăng bình quân hằng năm đã tăng nhanh hơn thời gian tăng theo lộ trình quy định của Bộ Luật Lao động (sửa đổi).
Cụ thể khi phân tích định lượng về tăng tuổi bình quân hằng năm cho thấy:
Đối với lao động nam trong điều kiện lao động bình thường
- Năm 2021, tuổi nghỉ hưu là đủ 60 tuổi 3 tháng (tăng 3 tháng theo lộ trình). Trong năm 2021 chỉ có những người sinh từ tháng Một đến tháng Chín (9 tháng) năm 1961 là tăng 3 tháng, còn những người sinh từ tháng Mười đến tháng Mười Hai (3 tháng) năm 1961 nghỉ hưu vào năm 2022 lại được tăng là 6 tháng. Hay nói cách khác, năm 2021 chỉ thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu cho nhóm người sinh từ tháng Một đến tháng Chín năm 1961 theo lộ trình quy định, còn những người sinh từ tháng Mười đến tháng Mười Hai năm 1961 sẽ điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu vào năm sau. Do đó những người sinh năm 1961 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(9 x 3 + 3 x 6)/12 = 3,75 tháng (so với 3 tháng theo quy định mới).
Với cách xác định của Dự thảo thì vô hình chung tuổi nghỉ hưu của lao động nam sinh năm 1961, đến năm 2021 là đủ 60 tuổi sẽ được nghỉ hưu bình quân ở tuổi là 60 và 3,75 tháng chứ không phải là 60 tuổi 3 tháng theo quy định mới và đã tăng 0,75 tháng.
- Năm 2022, tuổi nghỉ hưu là đủ 60 tuổi 6 tháng (tăng 6 tháng theo lộ trình). Trong năm 2022 chỉ có những người sinh từ tháng Một đến tháng Sáu (6 tháng) năm 1962 là tăng 6 tháng, còn những người sinh từ tháng Bảy đến tháng Mười Hai (6 tháng) năm 1962 nghỉ hưu vào năm 2023 lại được tăng là 9 tháng. Hay nói cách khác, năm 2022 chỉ thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu cho nhóm người sinh từ tháng Một đến tháng Sáu năm 1962 theo lộ trình quy định, còn những người sinh từ tháng Bảy đến tháng Mười Hai năm 1962 sẽ điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu vào năm sau. Do đó những người sinh năm 1962 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(6x6+6x9)/12=7,5 tháng (so với 6 tháng theo quy định mới đã tăng thêm 1,5 tháng)…
Cách tính tương tự ta có:
Bảng 1. So sánh lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu theo quy định và theo Dự thảo
đối với lao động nam
|
Năm đủ tuổi nghỉ hưu |
Tuổi nghỉ hưu theo lộ trình |
Năm sinh (tính theo tháng và năm sinh có liên quan) |
Năm sinh tương ứng đủ 60 tuổi so với năm bắt đầu điều chỉnh |
Thời gian tăng theo lộ trình quy định |
Thời gian tăng bình quân gia quyền theo Dự thảo |
|
2020 |
60 |
Từ tháng 01 đến tháng 12/1960 |
1960 |
0 tháng |
|
|
2021 |
60 tuổi 3 tháng |
Từ tháng 01/1961 đến tháng 9/1961 |
1961 |
3 tháng |
(9x3+3x6)/12 = 3,75 tháng |
|
2022 |
60 tuổi 6 tháng |
Từ tháng 10/1961 đến tháng 6/1962 |
1962 |
6 tháng |
(6x6+6x9)/12 = 7,50 tháng |
|
2023 |
60 tuổi 9 tháng |
Từ tháng 7/1962 đến tháng 3/1963 |
1963 |
9 tháng |
(3x9+9x12)/12 =11,25 tháng |
|
2024 |
61 tuổi |
Từ tháng 4/1963 đến tháng 12/1963 |
1964 |
12 tháng |
(9x15+3x18)/12=15, 75 tháng |
|
2025 |
61 tuổi 3 tháng |
Từ tháng 01/1964 đến tháng 9/1964 |
1965 |
15 tháng |
(6x18+6x21)/12 =19,50 tháng |
|
2026 |
61 tuổi 6 tháng |
Từ tháng 10/1964 đến tháng 6/1965 |
1966 |
18 tháng |
(3x21+9x24)/12 =23,25 tháng |
|
2027 |
61 tuổi 9 tháng |
Từ tháng 7/1965 đến tháng 3/1966 |
1967 |
21 tháng |
(12x24)/12 = 24 tháng |
|
2028 |
62 tuổi |
Từ tháng 4/1966 trở đi |
1968 |
24 tháng |
(12x24)/12 =24 tháng |
Theo Bảng 1 cho thấy, đến năm 2026 tuổi nghỉ hưu bình quân của lao động nam đã là đủ 60 tuổi và 23,25 tháng (so với lộ trình là 60 tuổi và 18 tháng – hay 61 tuổi 6 tháng, tăng nhanh hơn là 5,25 tháng) và từ năm 2027 tuổi nghỉ hưu bình quân của lao động nam đã đạt 60 tuổi và 24 tháng – 62 tuổi (so với lộ trình là 60 tuổi và 21 tháng hay 61 tuổi 9 tháng, tăng nhanh hơn 3 tháng). Và do đó, Dự thảo cho rằng những người sinh từ tháng Tư năm 1966 trở đi, vào năm 2028 đã nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 62.
Như vậy cách xác định theo Dự thảo vô tình đã làm tăng thêm tháng tuổi bình quân mỗi năm và thúc đẩy nhanh hơn “tiến độ” tăng tuổi nghỉ hưu so với quy định của Điều 169 Bộ Luật Lao động (sửa đổi).
Đối với lao động nữ trong điều kiện lao động bình thường
Cũng với cách tính bình quân tháng theo từng tuổi có liên quan đến lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu, chúng ta có thể phân tích được như sau:
- Năm 2021, tuổi nghỉ hưu là đủ 55 tuổi 4 tháng (tăng 4 tháng theo lộ trình). Trong năm 2021 chỉ có những người sinh từ tháng Một đến tháng Tám (8 tháng) năm 1966 là tăng 4 tháng, còn những người sinh từ tháng Chín đến tháng Mười Hai (4 tháng) năm 1966 nghỉ hưu vào năm 2022 lại được tăng là 8 tháng. Hay nói cách khác, năm 2021 chỉ thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu cho nhóm người sinh từ tháng Một đến tháng Tám năm 1966 theo lộ trình quy định, còn những người sinh từ tháng Chín đến tháng Mười Hai năm 1963 sẽ điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu vào năm sau. Như vậy những người sinh năm 1966 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(8x4+4x8)/12=5,33 tháng (so với 4 tháng theo quy định mới đã tăng thêm 1,33 tháng).
Với cách xác định của Dự thảo thì vô hình chung tuổi nghỉ hưu của lao động nữ sinh năm 1966, đến năm 2021 là đủ 55 tuổi sẽ được nghỉ hưu bình quân ở tuổi là 55 tuổi và 5,33 tháng chứ không phải là 55 tuổi 4 tháng theo quy định và đã tăng nhanh hơn 1,33 tháng.
- Năm 2022, tuổi nghỉ hưu là đủ 55 tuổi 8 tháng (tăng 8 tháng theo lộ trình). Trong năm 2022 chỉ có những người sinh từ tháng Một đến tháng Tư (4 tháng) năm 1967 là tăng 8 tháng, còn những người sinh từ tháng Năm đến tháng Mười Hai (8 tháng) năm 1967 nghỉ hưu vào năm 2023 lại được tăng là 12 tháng. Hay nói cách khác, năm 2022 chỉ thực hiện tăng tuổi nghỉ hưu cho nhóm người sinh từ tháng Một đến tháng Tư năm 1967 theo lộ trình quy định, còn những người sinh từ tháng Năm đến tháng Mười Hai năm 1967 sẽ điều chỉnh tăng tuổi nghỉ hưu vào năm sau. Như vậy những người sinh năm 1967 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(4x8+8x12)/12=10,66 tháng (so với 8 tháng theo quy định mới đã tăng thêm 2,66 tháng).
Với cách tính toán tương tự trên, chúng ta có bảng sau:
Bảng 2. So sánh lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu theo quy định và theo Dự thảo
đối với lao động nữ
|
Năm đủ tuổi nghỉ hưu |
Tuổi nghỉ hưu theo quy định |
Năm sinh |
Năm sinh tương ứng đủ 55 tuổi so với năm bắt đầu điều chỉnh |
Thời gian tăng theo lộ trình quy định |
Thời gian tăng bình quân gia quyền theo dự thảo |
|
2020 |
55 |
Từ tháng 01/1965 đến tháng 12/1965 |
1965 |
0 |
|
|
2021 |
55 tuổi 4 tháng |
Từ tháng 01/1966 đến tháng 8/1966 |
1966 |
4 tháng |
(8*4+4*8)/12= 5,33 tháng |
|
2022 |
55 tuổi 8 tháng |
Từ tháng 9/1966 đến tháng 4/1967 |
1967 |
8 tháng |
(4*8+8*12)/12=10,66 tháng |
|
2023 |
56 tuổi |
Từ tháng 5/1967 đến tháng 12/1967 |
1968 |
12 tháng |
(8*16+4*20)/12=17,33 tháng |
|
2024 |
56 tuổi 4 tháng |
Từ tháng 01/1968 đến tháng 8/1968 |
1969 |
16 tháng |
(4*20+8*28)/12=25,33 tháng |
|
2025 |
56 tuổi 8 tháng |
Từ tháng 9/1968 đến tháng 5/1969 |
1970 |
20 tháng |
(8*28+4*32)/12=29,33 tháng |
|
2026 |
57 tuổi |
Từ tháng 6/1969 đến tháng 12/1969 |
1971 |
24 tháng |
(4*32+8*36)/12=34,66 tháng |
|
2027 |
57 tuổi 4 tháng |
Từ tháng 01/1970 đến tháng 8/1970 |
1972 |
28 tháng |
(8*40+4*44)/12=41,33 tháng |
|
2028 |
57 tuổi 8 tháng |
Từ tháng 9/1970 đến tháng 4/1971 |
1973 |
32 tháng |
(4*44+8*48)/12=46,66 tháng |
|
2029 |
58 tuổi |
Từ tháng 5/1971 đến tháng 12/1971 |
1974 |
36 tháng |
(8*52+4*56)/12=53,33 tháng |
|
2030 |
58 tuổi 4 tháng |
Từ tháng 01/1972 đến tháng 8/1972 |
1975 |
40 tháng |
(4*56+8*60)/12=58,66 tháng |
|
2031 |
58 tuổi 8 tháng |
Từ tháng 9/1972 đến tháng 4/1973 |
1976 |
44 tháng |
(12*60)/12 = 60 tháng |
|
2032 |
59 tuổi |
Từ tháng 5/1973 đến tháng 12/1973 |
1977 |
48 tháng |
(12*60)/12 = 60 tháng |
|
2033 |
59 tuổi 4 tháng |
Từ tháng 01/1974 đến tháng 8/1974 |
1978 |
52 tháng |
(12*60)/12 = 60 tháng |
|
2034 |
59 tuổi 8 tháng |
Từ tháng 9/1974 đến tháng 4/1975 |
1979 |
56 tháng |
(12*60)/12 = 60 tháng |
|
2035 |
60 tuổi |
Từ tháng 5/1975 trở đi |
1980 |
60 tháng |
(12*60)/12 = 60 tháng |
Theo Bảng 2 cho thấy, đến năm 2030 tuổi nghỉ hưu bình quân của lao động nữ đã là 55 tuổi và 58,66 tháng (so với lộ trình là 58 tuổi 4 tháng hay 55 tuổi và 40 tháng là đã tăng nhanh hơn 18,66 tháng ) đối với lao động nữ sinh năm 1975 và từ năm 2031 tuổi nghỉ hưu bình quân của lao động nữ đã đạt đủ 55 tuổi và 60 tháng – 60 tuổi (so với lộ trình là 58 tuổi 8 tháng hay 55 tuổi và 44 tháng là đã tăng nhanh hơn 16 tháng) đối với lao động nữ sinh năm 1976. Và do đó, theo Dự thảo, lao động nữ sinh từ tháng Năm năm 1975 trở đi, vào năm 2035 đã được nghỉ hưu ở độ tuổi đủ 60./.
(Ảnh minh họa)
Cũng với cách tính bình quân tháng theo từng tuổi có liên quan đến lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu, chúng ta có thể phân tích được như sau:
Đối với lao động nam trong điều kiện lao động bình thường
- Năm 2021, tuổi nghỉ hưu là đủ 60 tuổi 03 tháng (tăng 03 tháng theo lộ trình). Tương ứng với những người đủ 60 tuổi vào năm 2021 là những người sinh năm 1961. Đề xuất là tất cả những người sinh từ tháng Một đến tháng Mười Hai (12 tháng) năm 1961 đều chỉ tăng như nhau là 03 tháng, kể cả những người sinh từ tháng Chín đến tháng Mười Hai năm 1961 có thời điểm nghỉ hưu vào năm 2022 cũng chỉ tăng 03 tháng. Do đó những người sinh năm 1961 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là: (3x12)/12 = 03 tháng
Như vậy, những người sinh năm 1961 đều nghỉ hưu ở tuổi đủ 60 và 3 tháng, tăng đúng 3 tháng theo lộ trình.
- Năm 2022, tuổi nghỉ hưu là đủ 60 tuổi 06 tháng (tăng 06 tháng theo lộ trình). Tương ứng với những người đủ 60 tuổi vào năm 2022 là những người sinh năm 1962. Đề xuất tất cả những người sinh từ tháng Một đến tháng Mười Hai (12 tháng) năm 1962 chỉ tăng như nhau là 06 tháng, kể cả những người sinh từ tháng Bảy đến tháng Mười Hai năm 1962 có thời điểm nghỉ hưu vào năm 2023 cũng chỉ tăng 06 tháng. Do đó những người sinh năm 1962 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(06x12)/12 = 06 tháng (đúng bằng 06 tháng theo quy định mới).
Như vậy, những người sinh năm 1962 đều nghỉ hưu ở tuổi đủ 60 và 6 tháng, tăng đúng 06 tháng theo lộ trình.
Tương tự như vậy:
- Năm 2028, tuổi nghỉ hưu là đủ 62 tuổi hay 60 tuổi và 24 tháng (tăng 24 tháng theo lộ trình). Tương ứng với những người đủ 60 tuổi vào năm 2028 là những người sinh năm 1968. Đề xuất tất cả những người sinh từ tháng Một đến tháng Mười Hai (12 tháng) năm 1968 đều chỉ tăng như nhau là 24 tháng. Do đó những người sinh năm 1968 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(24x12)/12 = 24 tháng (đúng bằng 24 tháng theo quy định mới).
Như vậy, những người sinh năm 1968 đều nghỉ hưu ở tuổi đủ 62 hay 60 và 24 tháng, tăng đúng 24 tháng theo đúng lộ trình quy định.
Bảng 3. So sánh lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu theo quy định và theo Đề xuất
đối với lao động nam
|
Thứ tự |
Năm sinh (từ tháng Một đến tháng Mười Hai của năm) |
Thời điểm bắt đầu thay đổi tuổi nghỉ hưu |
Lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu theo quy định (Tuổi nghỉ hưu thay đổi) |
Thời điểm nghỉ hưu (xác định thứ tự theo tháng của năm sinh tương ứng) |
Thời gian tăng bình quân gia quyền theo Đề xuất |
|
1 |
1960 |
2020 |
60 tuổi |
2/2020 - 1/2021 |
|
|
2 |
1961 |
2021 |
60 + 3 tháng |
5/2021 - 4/2022 |
(3x12)/12 = 3 tháng |
|
3 |
1962 |
2022 |
60 + 6 tháng |
8/2022 - 7/2023 |
(6x12)/12 = 6 tháng |
|
4 |
1963 |
2023 |
60 + 9 tháng |
11/2023 - 10/2024 |
(9x12)/12 = 9 tháng |
|
5 |
1964 |
2024 |
60 + 12 tháng (đủ 61 tuổi) |
2/2025 - 1/2026 |
(12 x12)/12 = 12 tháng |
|
6 |
1965 |
2025 |
60 + 15 tháng |
5/2026 - 4/2027 |
(15x12)/12 = 15 tháng |
|
7 |
1966 |
2026 |
60 + 18 tháng |
8/2027 - 7/2028 |
(18x12)/12 = 18 tháng |
|
8 |
1967 |
2027 |
60 + 21 tháng |
11/2028 – 10/2029 |
(21x12)/12 = 21 tháng |
|
9 |
1968 |
2028 |
60 + 24 tháng (đủ 62 tuổi) |
2/2030 - 1/2031 |
(24x12)/12 = 24 tháng |
Nhìn vào Bảng 3 dễ dàng thấy những lao động nam sinh năm 1968, nếu theo quy định cũ họ sẽ nghỉ hưu ở tuổi đủ 60 vào năm 2028, nhưng đến năm 2028, theo lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu của quy định mới đã là đủ 24 tháng (2 năm – đủ 62 tuổi) nên họ làm việc thêm 2 năm nữa và sẽ nghỉ hưu vào năm 2030 cho đủ 62 tuổi.
Đối với lao động nữ trong điều kiện lao động bình thường
- Năm 2021, tuổi nghỉ hưu là đủ 55 tuổi 4 tháng (tăng 4 tháng theo lộ trình). Tương ứng với những người đủ 55 tuổi vào năm 2021 là những người sinh năm 1966. Đề xuất là tất cả những người sinh từ tháng Một đến tháng Mười Hai (12 tháng) năm 1966 chỉ tăng như nhau là 4 tháng, kể cả những người sinh từ tháng Chín đến tháng Mười Hai năm 1966 có thời điểm nghỉ hưu vào năm 2022 cũng chỉ tăng 4 tháng. Do đó những người sinh năm 1966 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(4x12)/12 = 3 tháng
Như vậy, những người sinh năm 1966 đều nghỉ hưu ở tuổi đủ 55 và 4 tháng, tăng đúng 4 tháng theo lộ trình.
- Năm 2022, tuổi nghỉ hưu là đủ 55 tuổi 8 tháng (tăng 8 tháng theo lộ trình). Tương ứng với những người đủ 55 tuổi vào năm 2022 là những người sinh năm 1967. Đề xuất là tất cả những người sinh từ tháng Một đến tháng Mười Hai (12 tháng) năm 1967 chỉ tăng như nhau là 8 tháng, kể cả những người sinh từ tháng Năm đến tháng Mười Hai năm 1967 có thời điểm nghỉ hưu vào năm 2023 cũng chỉ tăng 8 tháng. Do đó những người sinh năm 1967 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(8x12)/12 = 8 tháng
Như vậy, những người sinh năm 1967 đều nghỉ hưu ở tuổi đủ 55 và 8 tháng, tăng đúng 8 tháng theo lộ trình quy định...
Tương tự như vậy:
- Năm 2035, tuổi nghỉ hưu là đủ 60 tuổi hay 55 tuổi 60 tháng (tăng 60 tháng theo lộ trình). Tương ứng với những người đủ 55 tuổi vào năm 2035 là những người sinh năm 1980. Đề xuất tất cả những người sinh từ tháng Một đến tháng Mười Hai (12 tháng) năm 1980 chỉ tăng như nhau là 60 tháng. Do đó những người sinh năm 1980 sẽ có thời gian tăng bình quân gia quyền là:
(60x12)/12 = 60 tháng (đúng bằng 60 tháng theo quy định mới).
Như vậy, những người sinh năm 1980 đều nghỉ hưu ở tuổi đủ 60 hay 55 và 60 tháng, tăng 60 tháng theo đúng lộ trình quy định.
Bảng 4. So sánh lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu theo quy định và theo Đề xuất
đối với lao động nữ
|
Thứ tự |
Năm sinh (từ tháng Một đến tháng Mười Hai của năm ) |
Thời điểm bắt đầu thay đổi tuổi nghỉ hưu |
Lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu (Tuổi nghỉ hưu thay đổi) |
Thời điểm nghỉ hưu (xác định thứ tự theo tháng của năm sinh tương ứng) |
Thời gian tăng bình quân gia quyền theo Đề xuất |
|
1 |
1965 |
2020 |
55 |
2/2020 – 1/2021 |
|
|
2 |
1966 |
2021 |
55 + 4 tháng |
6/2021 - 5/2022 |
(4x12)/12 = 4 tháng |
|
3 |
1967 |
2022 |
55 + 8 tháng |
10/2022 - 9/2023 |
(8x12)/12 = 8 tháng |
|
4 |
1968 |
2023 |
55 + 12 tháng (đủ 56 tuổi) |
2/2024 - 1/2025 |
(12x12)/12 = 12 tháng |
|
5 |
1969 |
2024 |
55 + 16 tháng |
6/2025 - 5/2026 |
(16x12)/12 = 16 tháng |
|
6 |
1970 |
2025 |
55 + 20 tháng |
10/2026 - 9/2027 |
(20x12)/12 = 20 tháng |
|
7 |
1971 |
2026 |
55 + 24 tháng (đủ 57 tuổi) |
2/2028 - 1/2029 |
(24x12)/12 = 24 tháng |
|
8 |
1972 |
2027 |
55 + 28 tháng |
6/2029 - 5/2030 |
(28x12)/12 = 28 tháng |
|
9 |
1973 |
2028 |
55 + 32 tháng |
10/2030 - 9/2031 |
(32x12)/12 = 32 tháng |
|
10 |
1974 |
2029 |
55 + 36 tháng (đủ 58 tuổi) |
2/2032 - 1/2033 |
(36x12)/12 = 36 tháng |
|
12 |
1975 |
2030 |
55 + 40 tháng |
6/2033 - 5/2034 |
(40x12)/12 = 40 tháng |
|
13 |
1976 |
2031 |
55 + 44 tháng |
10/2034 - 9/2035 |
(44x12)/12 = 44 tháng |
|
14 |
1977 |
2032 |
55 + 48 tháng (đủ 59 tuổi) |
2/2036 - 1/2037 |
(48x12)/12 = 48 tháng |
|
15 |
1978 |
2033 |
55 + 52 tháng |
6/2037 - 5/2038 |
(52x12)/12 = 52 tháng |
|
16 |
1979 |
2034 |
55 + 56 tháng |
10/2038 - 9/2039 |
(56x12)/12 = 56 tháng |
|
17 |
1980 |
2035 |
55 + 60 tháng (đủ 60 tuổi) |
2/2040 -1/2041 |
(60x12)/12 = 60 tháng |
Nhìn vào Bảng 4 cho thấy: những lao động nữ sinh năm 1980, nếu theo quy định cũ họ sẽ nghỉ hưu đủ 55 tuổi vào năm 2035, nhưng đến năm 2035, theo lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu của quy định mới đã là đủ 60 tháng (5 năm – đủ 60 tuổi) nên họ làm việc thêm 5 năm nữa và sẽ nghỉ hưu vào năm 2040 cho đủ 60 tuổi.
Cuối cùng, có thể thấy được rằng cách xác định theo Dự thảo về tuổi nghỉ hưu tính theo tháng sinh của năm chứ không tuân thủ theo năm sinh, một mặt gây bất bình đẳng cho những người cùng tuổi, cùng năm sinh lại khác tuổi nghỉ hưu khi được điều chỉnh, mặt khác cũng do cách xác định của Dự thảo, vô tình hằng năm đã làm tăng thêm tháng tuổi bình quân và thúc đẩy nhanh hơn “tiến độ” tăng tuổi nghỉ hưu so với quy định của Điều 169 Bộ Luật Lao động (sửa đổi).
Tăng tuổi nghỉ hưu là một việc làm rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay đối với nước ta. Điều này được thể hiện rất rõ trong Bộ Luật Lao động (sửa đổi) năm 2019 và có hiệu lực thi hành từ 01/01/2021. Đây là công việc mới, lần đầu tiên thực hiện ở Việt Nam. Vì vậy, việc hướng dẫn thực hiện nhằm đảm bảo một mặt không gây ra sự bất bình đẳng, sự xáo trộn về tâm lý xã hội của người lao động, cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiêp và thị trường lao động, mặt khác phải tuân thủ đúng những quy định của Luật và những thông lệ chung cũng là nhiệm vụ quan trọng không kém nhằm đảm bảo sự ổn định và phát triển xã hội.
Chúng tôi nhấn mạnh rằng, cần phân biệt cho rõ các khái niệm như: “tuổi”; “tuổi nghỉ hưu” (khác biệt và không phải “tháng nghỉ hưu”); “lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu” (khác biệt và không phải “lộ trình tăng tháng nghỉ hưu”)… trong Bộ Luật Lao động hoặc khái niệm “Thời điểm tăng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình” và “Thời điểm nghỉ hưu theo lộ trình tăng tuổi nghỉ hưu”… để soạn thảo Nghị định hướng dẫn cho chính xác.
Vì vậy, mong rằng phương án đề xuất của chúng tôi có thể giúp cho tổ Dự thảo Nghị định có thêm cơ sở khoa học vững chắc để nghiên cứu trước khi ban hành văn bản hướng dẫn Luật đi vào cuộc sống.
Phạm Đình Thành, Nguyên Viện trưởng Viện khoa học BHXH
Trương Mạnh Tú, Vụ Kiểm toán nội bộ, BHXH Việt Nam